KUALIDADE FATUK NO TIZOLU BA KONSTRUSAUN UMA

E’E MAK TIPU KONTRUKSAN UMA NE’EBE HALO UZA ATERIAL NO KONTRUKSAUN DIFERENTE. 

REKURSU-  Naturais ne’ebe maka Timor iha, hanesan fatuk natureza, rai mean no rai mutin sai hanesan material ne’ebe maka ita nia beiala sira utiliza hodi halo konstrusaun uma. Buat ne’ebe haluha ona, ohin loron komesa ita uja fila fali hodi halo tuir buat ne’ebe ita nia beiala sira halo Tanba hare ba ninia kualidade ne’ebe di’ak uza durante tempu ne’eb naruk no iha realidade ne’ebe ita hare, uma balun ne’ebe iha tempu beiala sira halo to agora sei hamarik metin.

Realidade mak it abele hare iha fatin barak, uma ne’ebe avobeiala sira hari iha tempu Portugues tama Timor –Leste iha tinan 500 liu ba to agora ninia kualidade fiziku sei kontinua hamarik metin nafatin.

Iha tempu hirak liuba, avo beialan sira hari uma uza material tradisioanal hanesan, rai mean nu’udar material prinsipal  ba produsaun tizolu,  iha parte seluk, fatuk natureza mos atraiente atu utiliza fila fali hanesan tempu uluk hodi halo konstrusaun ba uma. Timor -Leste iha produtu lokal barak ne’ebe ita bele hili atu utilizaba halo konstrusaun hanesan beiala sira halo tiha ona iha tempu passadu, maibe iha tempu beiala no tempu kolonizasaun no invazaun to’o iha tempu ukun – án ema uza material hirak ne’e ho ninian kualidade ne’ebe la hanesan.

Ita nia beiala sira hahu halo uma ho fatuk natureza no rai mean, iha tempu Portugues utiliza tizolu no fatuk ne’ebe produs ho makina, durante periodu okupasaun Indonezia uza simenti no raihenek hodi produs bloku no iha period tranzisaun malae sira mai husi nasaun barak aplika konstrusaun uma ho modelu Coby house (container).

Modelu no tipu konstrusaun hirak ne’e, idak-idak iha nia vantazem no disvantazem, pur exemplu, material ne’ebe utiliza iha  tempu beilahodi halo konstrusaun ba uma ho modelu ne’ebe simples no la kabér hanesan konstrusaun tempu modernu, tanba uza meius tradisional.

Iha periodu kolonizasaun Portugues, ema uza material hanesan beila sira uza maibe rezultadu konstrusaun kabér liu tanba uza makina, no iha tempu okupasaun Indonezia, utilizasaun bloku ba konstrusaun iha nia diferensia kualidade ho tempu Portugues, tamba bloku la dura ba tempu naruk hanesan konstrusaun uma ho fatuk no tijolu iha tempu uluk.

Konstrusaun uma ho modelu coby housedurante periodu tranzisaun iha tempu ukun – án konsidera konstrusaun tempurária ne’ebe la favorese ba ambiente saudável tamba manas liu iha tempu bailoron. Depois de ukun rasik an, liu husi Sekretaria Estadu Politika Formasaun Profesional Empregu (SEPFOPE) ho politika ida hodi hahú fila fali utiliza material lokal ne’ebe mak ita nia beila sira uza, maibe ho konstrusaun ida ne’ebe moderna. Evidensia real husi polítika ne’e mak konstrusaun pilotu ba “Uma Lima” husi tijolu no fatuk ne’ebe SEPFOPE halo iha Munisipiu Aileu, Suku Selori Kraik no Municipiu Manatuto, Daulorok Suku Manlala.